Mijn ouderwetse agenda leert me dat vandaag de feestdag is van de heiligen Cosmas en Damianus: een feestdag die me in gedachten naar Firenze voert. Misschien zijn daar nog wel een paar mensen aan het vieren. De overlevering wilde immers dat beide martelaren Arabische dokters waren die geneeskunde voor het volk beoefenden. Medici, dus, en daarom als beschermheiligen uitgekozen door de machtige Florentijnse familie de’ Medici, met name door stamvader Cosimo. Fra Angelico toonde de heiligen postuum aan het werk: volgens de Legenda Aurea zouden zij op een nacht de koster van hun Romeinse kerk verlost hebben van gangreen, door zijn aangetaste lidmaat te amputeren en het te vervangen door het been van een pas overleden Ethiopiër. Toen de koster wakker werd, had hij geen pijn meer, en een wit en een zwart been, allebei in perfecte staat. We zien hier dus een zeer vroeg voorbeeld van een geslaagde transplantatie.
Leen Huet 
Dat de transplantatie geslaagd mag heten lijkt me een overhaaste conclusie, een gangreneus lichaamsdeel kleurt vaak vanzelf zwart na het afsterven. En dit is dan ook niet meer pijnlijk. Ik ken geen voorbeelden van hele benen die zwart geworden zijn, maar tenen of voeten zijn niet ongebruikelijk.
De interpretatie dat het been van een Ethiopier zou zijn lijkt me een goede vondst van de getuigen. Maar ik vrees dat de patient kort daarna wel zal zijn overleden
Ik vond dit zo’n typisch sprookjesachtig verhaal uit de Legenda Aurea, te charmant om niet aan te halen. En prachtig geschilderd door Fra Angelico – dat bed lijkt wel ontworpen door een hedendaags architect of designer. Wat de transplantatie betreft: dat is duidelijk een volksverhaal, maar zoals de Legenda het verwoordt was de transplantatie geslaagd, de koster werd wakker met een perfect functionerend ‘nieuw’ (of moet ik tweedehands zeggen?) been. De heiligen waren volgens de Legenda ook ordelijk: het geamputeerde been van de koster legden ze bij het stoffelijk overschot van de Ethiopiër, zodat die in elk geval in zijn graf ook twee benen zou hebben. De ideeën over geneeskunde die achter dit oude verhaal zitten lijken me bijzonder interessant; ook dat Arabieren in de derde eeuw (Cosmas en Damianus zouden zijn vermoord tijdens een christenvervolging onder Diocletianus) al beschouwd werden als goede dokters, een idee die tijdens de middeleeuwen zou doorleven.
Ofwel is het een zwarte kous tegen het” fliebiet” maar ik denk dat het een mengeling is van overwegingen, niet in het minst in de picturale overweging .Fra Angelico was een engel (hij heeft de pausstoel aangeboden geweest .. en gerefuseerd omdat hij wou schilderen wat God hem vroeg te schilderen) maar ook een sloeber . Dat moet wel als kunstenaar .Een schoon voorbeeld van sublieme verbeelding is ook in dat klooster te Firenze . De spot aan Christus. Attributen vliegen in het rond met een zekere Magritte-waardigheid . Fra is mijn favoriete renaissance-kunstenaar en dat zal zo blijven .
Uw beschrijving geeft me zin om het museum nog eens te bezoeken. Er is ook nog Fra Lippo Lippi, natuurlijk, zeker geen engel.
Dat de ‘Heilige Geldlozen’ van Geneeskunde voor het Volk 😉 in de derde eeuw reeds als ‘Arabieren’ met speciale geneeskundige of heelkundige krachten werden beschouwd, lijkt me kras. Tom Holland heeft in Het Vierde Beest een hoop versluiering rond het ontstaan van de Islam en de verdere evolutie ontrafeld. http://www.janvanduppen.be/?p=1789
Daarom lijkt me ‘Arabier’ in de derde eeuw eerder op iets oosters, exotisch, wonderlijk te duiden dan op de latere Arabieren wier kennis van de geneeskunde rond de millennium wissel steunde op praktische toepassingen en systematisering van bestaande kennis die dan op punt werd gesteld. In de 15de eeuw bij de Medici lijkt me daarom een verwijzing naar mogelijke ‘Arabische” artsen logischer. In de 3de eeuw zou het eerder slaan op Pers, Syriër, Oosterling. De Perzische kennis van genees-, heel- en verloskunde was in die tijd beroemd.
Dag Jan,
Ik citeer uit mijn Pléiade-editie van de Legenda Aurea: ‘Le proconsul Lysias, apprenant leur renommée, les fit comparaître et leur demanda leurs noms, leur patrie et leur fortune. Les saints martyrs lui dirent: “Nos noms sont Côme et Damien, nous avons trois autres frères, dont les noms sont Antime, Léonce et Euprepius; l’Arabie est notre patrie; quant à la fortune, les Chrétiens ne savent pas ce que c’est.”‘ (Jacques de Voragine, La légende dorée, p. 792.) Dus in de dertiende eeuw beschouwde de schrijver Syriërs of Turken als Arabieren (of deden zijn bronnen dat). C en D waren afkomstig uit Aegea, het huidige Ayas in Turkije.
Heilige geldlozen, wat een mooie uitdrukking.