“Een waarlijk goed en verstandig mens, zo menen wij, draagt alle wisselvalligheden van het lot zoals het behoort, en gebruikt de gegeven omstandigheden altijd om te doen wat het edelste is – net zoals een goed legeraanvoerder de troepen die onder zijn bevel staan op de meest strategische wijze gebruikt, of een schoenmaker de mooiste schoenen vervaardigt uit het leer waarover hij beschikt; en hetzelfde geldt voor alle andere deskundigen en vaklieden. Als dat zo is zal een gelukkig mens nooit diep ongelukkig worden.”

Men hoort zelden een best case scenario vermelden. Aristoteles deed het.

Aristoteles, Ethica, vertaald, ingeleid en van aantekeningen voorzien door C. Pannier en J. Verhaeghe, Historische Uitgeverij, Groningen, 1999, p. 43.

“Niemand toch zal van het lichaam beweren dat het gelukkig te prijzen is omdat het in een schitterend gewaad is gehuld, maar eerder omdat het gezond is en in een goede conditie verkeert, ook al mist het dat zojuist genoemde gewaad.
Zo moet je ook over de ziel denken: je kunt de ziel, en dat geldt ook voor de mens, pas gelukkig noemen, als zij een goede vorming heeft genoten; maar niet de mens die wel met uiterlijke praal is uitgedost maar zelf niets waard is. Ook een paard achten wij niet veel waard als het een gouden toom en kostbaar tuig draagt, maar zelf niet deugt; maar als het in goede conditie verkeert, dan slaan wij dat paard hoog aan.
Afgezien daarvan komt het voor dat wanneer mensen die niets betekenen gefortuneerd raken, zij meer waarde gaan hechten aan hun bezittingen dan aan geestelijke goederen, en iets schandelijkers dan dat bestaat niet.”

Ik neem een boek van een oude filosoof uit de kast, ik open het, en meteen worden weer de puntjes op de i’s gezet. Tweeduizend driehonderd vijftig jaar geleden schreef iemand deze woorden op in Athene. Filosofische begrippen, subtiele onderscheidingen en verbanden, radicale standpunten, een docent en toehoorders, het bestond allemaal al. Ik buig het hoofd omdat ik van schitterende gewaden houd en lees in de krant dat bezittingen het enige zijn wat telt, hoewel diezelfde krant even vrolijk beweert dat ik in een democratische meritocratie leef. Wat geen hedendaags medium me brengt, brengt het werk van Aristoteles vaak wel: rust en vertrouwen.  Zoals mijn lerares Latijn soms zegt: “Je kunt je afvragen of het denken sinds de Griekse filosofie veel vooruitgang heeft geboekt.”

Maar laten we ook voetnoot 1 overwegen: “Aristoteles lijkt het Platoonse thema van de koning-filosoof te combineren met een discreet verzoek om materiële steun …” – hij droeg zijn Lof van de wijsbegeerte netwerkend op aan de rijke koning van Cyprus.

Aristoteles, Lof van de wijsbegeerte, vertaald door C. Verhoeven, Historische Uitgeverij, Groningen, 1998, p. 14-15.

Epicurus: “De wijze ervaart meer gevoelens dan andere mensen: deze hinderen zijn wijsheid niet.”

Diogenes Laertius, Lives of Eminent Philosophers, vertaald door R. D. Hicks, deel 2, p. 642-643.

Antieke geschiedschrijvers bewaren de bijzonderste details. Wanneer Diogenes Laertius schrijft dat Plato twee vrouwelijke leerlingen had, Lastheneia van Mantinea en Axiothea van Phlius, “die volgens Dicaearchus mannenkleren zou hebben gedragen”, dan biedt dat voedsel aan de gedachten. Ze bestonden, deze vrouwen, ze reisden naar Athene om filosofie te studeren, hoe ging dat allemaal in zijn werk? Wat werd er van hen? Namen op een bladzijde, de laatste sporen van levens. Dan was er nog een zekere Hipparchia, die tot  ontzetting van haar ouders verliefd werd op een filosoof uit de school van Diogenes, Crates. “Voor haar was Crates alles.  Tegen haar ouders dreigde ze ermee zelfmoord te plegen, indien ze niet aan hem werd uitgehuwelijkt. De ouders smeekten Crates om haar dit uit het hoofd te praten; hij deed alles wat hij kon en uiteindelijk, toen bleek dat hij haar niet kon overtuigen, stond hij op, trok zijn kleren uit in haar bijzijn en zei: ‘Dit is de bruidegom, hier zijn zijn bezittingen; kies verstandig; want je zult mijn gezellin niet zijn, als je mijn bezigheden niet deelt.'” Ze trouwden.

En misschien bezochten ze samen wel eens een boekwinkel. Die waren er namelijk al, in het Athene van de vierde eeuw voor Christus. Laertius schrijft over Zeno, die net schipbreuk heeft geleden met een kostbare vracht: “Hij kwam in Athene en ging in een boekhandel zitten, hij was toen dertig. Hij las in het tweede boek van Xenophons Memorabilia…” Aangezien alles met de hand geschreven moest worden, kan de voorraad in zo’n boekhandel niet erg groot geweest zijn. Misschien wat rollen met Homerus, Hesiodus en Sappho, wat Plato, wat Aristoteles.  Je kunt je meteen voorstellen hoe mensen in de provincie naar boeken verlangden, hoe ze grote, moeizame reizen ondernamen om boeken te raadplegen. Wat antieke historici ook bewijzen, is dat je sommige zaken gewoon niet zelf kunt verzinnen. Het is toch te mooi, dat de beroemde bibliotheek van Aristoteles vanuit Athene werd overgebracht naar de stad Scepsis?

Iemand: “Waarom geven mensen wel geld aan bedelaars, maar niet aan filosofen?”
Diogenes van Sinope: “Omdat ze zich wel kunnen voorstellen dat ze lam of blind worden, maar ze verwachten niet dat ze ooit wijsbegeerte zouden voelen.”

“Diogenes was afkomstig van Sinope, en de zoon van Hicesius, een bankier. Diocles vertelt dat hij in ballingschap ging omdat zijn vader verantwoordelijk was voor de staatskas en het geld devalueerde. Maar Ebulides schrijft in zijn boek over Diogenes dat Diogenes dit zelf deed en gedwongen werd in ballingschap te gaan, samen met zijn vader. Bovendien bekent Diogenes in zijn boek Pardalus dat hij inderdaad de munt vervalst heeft. Sommigen zeggen dat hij aangesteld was om de arbeiders te managen en dat zij hem overhaalden, en dat hij naar Delphi of het Delische orakel in zijn eigen stad ging en aan Apollo vroeg of hij moest doen wat zij verlangden. Toen de god hem toestemming gaf om de maatschappelijke pasmunt te wijzigen, begreep hij niet wat dit betekende en ontwaardde hij de munt van zijn geboortestreek. Toen dit uitkwam, werd hij volgens sommigen verbannen, volgens anderen vertrok hij zelf uit angst voor de gevolgen.” Hij trok naar Athene, waar hij leefde als de cassante vagebond in de ton die we allemaal kennen. “Hij muntte uit in smaad jegens zijn tijdgenoten. De school van Euclides noemde hij gallig, Plato’s lessen puur tijdverlies, de voorstellingen tijdens de Dionysia sex-shows voor dwazen en demagogen de lakeien van de massa…”

Leerzaam, die oude anekdotes uit de vierde eeuw voor Christus. Misschien noopt de huidige bankencrisis sommige financiers ook tot dit soort radicale bezinning, en treffen wij binnenkort ergens in een riool of een oude treinhangar een voormalige bankier aan,  die het slijk der aarde vaarwel heeft gezegd om het slijk der aarde te begroeten.

Diogenes Laertius, Lives of Eminent Philosophers, vertaald door R.D. Hicks, Loeb Classical Library, 2005,  dl. 2, p. 22-23, p.26-27.