In Mijn België schreef ik over Cyriel Buysse en zijn boek Kerels. Onlangs zocht ik een verhaal opnieuw op – het bevat een onvergetelijk fragment. Buysse vertelt over zijn gesprekken met de materialistische dorpsfilosoof Broes, die hem wijst op grenzen.

“‘Ik beweer dat de beste, de braafste, de eerlijkste, rechtvaardigste en degelijkste man der wereld zich van schaamte niet op straat zou durven vertonen, als er op zijn rug te lezen stond, alles wat hij in één enkelen dag, …wat zeg ik!… in een halven dag,… in een paar uren, heeft gedaan.’

‘Hoho,’ protesteerde ik.

[…] ‘Nou, laten we dan eens een voorbeeld nemen. De gravin van het Kasteel, bijvoorbeeld. Dat is een brave, schoone, vriendelijke vrouw. Komaan; volg mij goed; ik begin. Ik zeg niets meer dan doodeenvoudig, wat voor iedereen op een plakkaat aan haar rug of op den muur van haar kasteel zoude te lezen staan. Luister: “Mevrouw de gravin is van morgen om zes minuten over zeven in haar bed wakker geworden. Terstond heeft ze met haar rechterhand die en die beweging gemaakt, terwijl ze zich even, met de linkerhand, over de knie heeft gekrabt. Na enkele minuten is ze opgestaan en heeft ze zich begeven naar een plek, waar ze is gaan zitten en waar ze…”

‘Schei uit!’ riep ik.”

Het lijkt er op dat onze literatuur sindsdien zijn uiterste, acribische best heeft gedaan om het door Broes aangehaalde taboe te doorbreken, zodat niemand nog zou opkijken van een uitweiding over de nachtelijke avonturen van de gravin en een beschrijving van haar ochtendlijke abluties. (Al zouden lezers nu misschien wel hun hoofd breken over het hele concept ‘gravin’.) Broes kan dus tevreden zijn. Maar waar taboes verdwijnen, duiken er andere op. Ik vind schrijvers boeiend die schrijven over onverwachte – want misschien al te vertrouwde – personages, die de huidige, half bewuste taboes durven aftasten en in wier boeken ik niet alle editorialen van de kranten nog eens een keertje plichtsbewust herkauwd aantref.

Kijk eens aan, een miniatuur van de Meester van Wavrin, vanochtend in de krant. Sinds ik in het handboek Plaatselijke Renaissancekunst (Cuttler, Northern Painting) een illustratie van hem zag, fascineert hij me: zijn hoekige, heftige stijl is zo anders dan die van andere miniaturisten uit de vijftiende eeuw. En niemand, bij mijn weten, heeft wederzijds enthousiasme ooit zo treffend uitgebeeld als hij, hierboven. Toevallig ligt er een dichtbundel van zijn tijdgenoot Charles d’Orléans op mijn bureau, en zie:

Dedans l’amoureuse cuisine / où sont les bons, frians morceaux… Ofwel: Kom in de zoete keuken van de liefde /hapjes en lekkernijen staan gereed.

Binnenkort naar Brussel dus, om het handwerk van deze streekgenoot-met-noodnaam in de Koninklijke Bibliotheek voor het eerst echt te gaan bekijken.

Vlaamse Miniaturen, in de KB tot 30 december.

De weemoedige prins. Balladen en rondelen van Charles d’Orléans, vertaald en ingeleid door Fred van Enske, Maastricht, 2010, p. 74-75.

Al enkele dagen haal ik mijn boekenkast overhoop, op zoek naar een boek over Giovanna Garzoni, dat ik meen te bezitten, dat ik meen te hebben gekocht in Florence, waarvan ik het omslag voor me zie. Ik vind het niet. Net nu ik mijn ogen wil laven aan haar beelden van oogst en herfst, haar duizelingwekkende weergave van textuur en dauw, net nu ik in haar aquarellen en gouaches ook de gelijkenissen wil zien met het werk van Séraphine Louis, dite de Senlis. Zo gaat het altijd. 1600-1670, met dat brokje informatie moet ik me voorlopig tevreden stellen, en met de mededeling dat ze, in een tijd waarin kunstenaars een ongeëvenaarde bijdrage leverden aan botanische kennis, een leven genoot van ‘steady work and continuous success’.

26 september
Maar ook de lovers schijnen in dit jaargetijde tot elkaar te spreken, voor zij ertoe besluiten tot hun gewone gedaanteverwisseling over te gaan.
De bomen doen mij nu denken aan dames, die met haar herfsttoilet begonnen zijn. De ene heeft bruin gekozen, de andere rood, een derde geel. Dat zijn de laatste nieuwe modes van ’t seizoen. Velen, echter, schijnen nog bij ’t zomergroen te willen blijven, maar blijkbaar keuren de anderen dat af en zeggen: ‘Wat geeft het ook, of je nog langer wacht: je komt er toch toe: ’t is de mode.’

Cyriel Buysse, Zomerleven, Amsterdam, Atlas, 2006, p. 264 (geschreven in Deurle in 1913; eerste uitgave 1915).

Ik vond het een mooi idee van de Florentijnse groothertogen aan het eind van de zeventiende, begin van de achttiende eeuw: de oogst van je tuin laten portretteren. Bartolomeo Bimbi schilderde deze grote doeken voor de Medici-villa van Poggio a Caiano. Ze maakten indruk, ze bleven me bij, en plotseling doen ze me denken aan de schilderijen van Séraphine de Senlis, die nooit in Italië is geweest en het werk van deze obscure barokmeester niet kan hebben gekend.

De krantenberichten over de komedie Bellens/Fagard zouden een nietsvermoedende lezeres nog doen besluiten dat machtige mannen sukkels zijn. Blijkbaar laten ze zich als kinderen leiden door een surrogaatmoeder of surrogaatechtgenote die alle praktische problemen uit de weg ruimt, i.e. door een directiesecretaresse. Kroniekschrijver Jean Froissart leerde me dat dezelfde psychische krachten al aan het werk waren in de veertiende eeuw, niet in een demo- of particratie met politiek benoemde CEO’s en hun personeel uit de lagere echelons, maar in een aristocratie met edellieden en hun bedienden.  “De graaf van Blois had een kamerknecht, die men Sohier noemde. Hij was afkomstig uit de stad Mechelen, en de zoon van een arme lakenwever. Die Sohier had zoveel invloed op de graaf van Blois dat door hem alles gebeurde en zonder hem niets gebeurde. En de graaf van Blois had hem al meer dan vijfhonderd francs gegeven, cash of als erfenis. Zie nu het grote onheil en hoe sommige heren geleid worden. In die Sohier viel verstand noch voorzichtigheid op te merken, hij richtte zich uitsluitend op de dolle grillen van de heer die hem had verrijkt; net zoals de hertog van Berry toen Také Thiebault had, een waardeloze kerel, aan wie hij verschillende keren de som van wel tweehonderdduizend francs gegeven had, allemaal verloren. Als die Sohier had gewild, en daar is geen verontschuldiging voor, dan zou het voorstel van de hertog van Touraine bij de graaf van Blois niet in goede aarde zijn gevallen;  maar hij […] fluisterde zijn meester in, en intrigeerde zodanig, dat de graaf zijn graafschap te koop stelde na zijn dood voor tweehonderdduizend francs. […] Er was niemand van zijn adviseurs bij dan Sohier, die nooit naar school was gegaan en niet kon lezen; en hij zette alles naar de hand van de koning en de hertog van Touraine.”

Jean Froissart, Les Chroniques, in Historiens et chroniqueurs du Moyen-Age, (Bibliothèque de la Pléiade, 48), p. 866.