‘Els Nouwen is een schilder die de hedendaagse beeldenstroom niet afwijst maar ook niet passief ondergaat. Zij betreedt het strijdperk. Els Nouwen kiest beelden uit haar archief, meestal foto’s in oude tijdschriften, om als schilder, met olieverf, te onderzoeken wat dit gladde beeld wil. Is het een rechtstreekse voorstelling van de werkelijkheid? Zet een foto echt de tijd stil en legt ze geesten vast? Wat wil dit beeld, als beeld? Bijvoorbeeld een foto van spelende kinderen, of van een Amerikaanse president. “Wat wil dit beeld?”: ik citeer Els Nouwen hier letterlijk en deze vraag is voor mij een uiting van de integriteit, maar ook van het mysterieuze vakmanschap van de schilder. Els Nouwen denkt na over wat het beeld dat voor haar ligt, van haar vraagt, waarom het haar aanspreekt, en ze zet al haar kunde en kennis in om dat bloot te leggen. “Strategische intuïtie”, (de uitdrukking is opnieuw van haarzelf), bepaalt wat ze zal doen.’
Een plezierige herinnering: Bruegel signeren onder de altijd sprankelende blik van Clara-Serena Rubens. Voor de lezers van Openbaar Kunstbezit in Vlaanderen. Groene hoed afgezet, mouwen opgestroopt, Bic in de aanslag, kopje koffie erbij. In het verrassend mooie Augustijnenklooster van Gent.
Verjaren. Een tweede druk van Bruegel ontvangen. Een kortverhaal over Bruegel publiceren in Dietsche Warande & Belfort. Bruegel (en zijn biografe) zien in een tekening van Wegé, op de cover van De NieuwBrug, het maandblad van Rijkevorsel. Een amusante en mooie ontmoeting op mijn tafel!
Het belooft een boeiende tentoonstelling te worden. Fragment uit een tekst die ik schreef bij nieuw werk van Els Nouwen:
“Het zijn niet langer de schilders die onze onverzadigbare honger naar beelden stillen, dat doen nu de fotografen. Zij bepalen onze dagelijkse waarneming van de wereld en zelfs van fantasiewerelden. Kranten, tijdschriften, nieuwsuitzendingen, computerschermen krioelen van de beelden, die we lang niet allemaal aandachtig bekijken. Foto’s wekken vluchtige emoties op en kunnen misleiden en manipuleren. Dit interesseert de virtuoze schilder Els Nouwen. Haar intense omgang met de beeldenstroom die ons dagelijks overspoelt, resulteerde in een heilzaam wantrouwen. Wat is een beeld? Wat maakt een beeld in ons los? Waarom onthouden we sommige beelden, die op het eerste gezicht niet zo opvallend zijn, waarom blijven ze in ons geheugen haken? Dankzij haar meesterlijke techniek kan Els Nouwen de werkelijkheid even “realistisch” weergeven als een fotograaf, maar dit is niet waar het voor haar als schilder om draait. In haar werk vertrekt ze vanuit foto’s, die haar getroffen hebben, foto’s die zelf al verwijzen naar een omgang met beeldcultuur. Zo werd ze geboeid door een foto van een negentiende-eeuws schilderij in Washington dat werd verminkt door een geesteszieke. Ook een foto van kinderen die Indiaantje spelen met een vredespijp, resoneerde: de kinderen spelen dat ze indiaan zijn zoals de schilder een reenactor lijkt van de schilderkunst, maar de foto herinnert een kenner van de traditie ook aan een schilderij van Magritte, dat we voornamelijk kennen dankzij een stroom aan foto’s en reproducties.”
De postbode was blijkbaar langsgekomen zonder een bericht achter te laten, en dus zei het meisje van de krantenwinkel vanochtend tegen me: “Hier staat een doos voor u, wist u dat?”. Eindelijk houd ik haar in mijn handen, de prachtige nieuwe uitgave van Rubens’ brieven! Mijn dank aan Harold Polis, Gert Dooreman en Katrien De Loose.
“De tijd zal komen, waarin het kind als heilig beschouwd zal worden, zelfs als de ouders met een profaan gevoel het mysterie van het leven zijn genaderd; de tijd, waarin ieder moederschap als heilig zal worden beschouwd, als het door een diep gevoel van liefde werd gewekt en diep plichtsgevoel te voorschijn heeft geroepen.
Dan zal men het kind, dat zijn leven van gezonde, liefhebbende ouders heeft ontvangen en in wijsheid en liefde wordt grootgebracht, een echt kind noemen, ook als zijn ouders zich in volle vrijheid hebben verenigd.
Dan zal men het kind, dat in een huwelijk zonder liefde wordt geboren, of door de schuld der ouders met lichamelijke of geestelijke ziekte is belast, een onecht kind noemen, al waren zijn ouders door den paus in de Pieterkerk getrouwd! Niet op de ongehuwde, teedere moeder van een stralend gezond kind zal de schaduw der minachting vallen, maar op de wettige of onwettige moeder van een door de misdaden van zijn voorvaderen ontaard wezen.”
Ellen Key, De eeuw van het kind, Studiën, vertaald door J.P. Wisselink-Van Rossum, z.d., [oorspronkelijke Zweedse uitgave 1900], Zutphen.
Idealisten. En hun neiging om de ene melodramatische veralgemening door de andere te vervangen. (En al doende bij eugenetica uit te komen.) Ondeugdelijk denken.
Meer over deze dame, Virginie Loveling en Virginia Woolf in mijn lezing zondag voor de cyclus De Groote Oorlog in ons hoofd van Het Zoekend Hert.
Volgende zondag houd ik voor filosofisch genootschap Het Zoekend Hert een lezing over de oorlogservaringen van Virginie Loveling en Virginia Woolf. Gravend in mijn archief vond ik een tekst terug, geïnspireerd door hun beider dagboeken.
Virginia Woolf, 1927
Virginie: Ik werd geboren in mei 1836 – mijn land, België, bestond nog maar zes jaar, en voor mijn moeder was kinderen baren even natuurlijk als bloesemen en vruchten dragen voor de kerselaars in onze boomgaard. Zo leek het mij toch – wij zagen haar wonderlijk graag en ze oefende een volkomen gezag over ons uit, nooit plukten of vertrapten wij enige bloem of kruid tijdens onze kinderwandelingen omdat zij het ons verboden had. Het liefst las zij de Franse klassieken, waarvan zij vele bladzijden uit het hoofd kende en voordroeg; en zij was een kenner van het leven en de veldslagen van Napoleon. Virginia: Mijn moeder baarde mij op 25 januari 1882 in Londen, en terwijl ik dit vertel, lijkt mijn liefde voor haar sterker dan ooit tevoren – ooit zijn wij één geweest. Mijn moeder was een beroemde schoonheid. Mijn levenslicht was licht van sneeuw, weerkaatsend in de kraamkamer, vervloeiend in de gloed en de schaduwen van het haardvuur. Konden we bij onze dood maar terugkeren naar de bescherming van een dragend lichaam – ik koos voor het water.
Virginie: Plotseling leefde ik in bezet gebied; schrijven werd verboden. Maar ik schreef, op losse bladen die ik in mijn boekenkast verstopte, tussen de onopengesneden bladen van tijdschriften, in blikken dozen onder de houtstapel in mijn tuin, in mijn handwerkmand. Ik was achtenzeventig toen de grote oorlog begon. Virginia: Londen krioelde van de Belgische vluchtelingen. Een van hen was een graaf en had tijdens het kerstdiner, na de schotels met varkensvlees en kalkoen, verzocht om een derde vleessoort. “Als ze zoveel eten in ballingschap, wat moeten ze dan wel niet eten wanneer ze thuis zijn?”, vroeg Mevrouw LeGrys zich af. En zij behoorde tot een volmaakte dag, zaterdag 2 januari 1915 – waarin ik schreef en las, en wandelde met mijn hond, en mijn thee nam met room en honing, en een villaatje opmerkte met gordijnen van gele zijde, zo burgerlijk. En al die tijd wist ik dat jonge mannen stierven en waanzinnig werden in de loopgraven. En ik werd ook waanzinnig. Virginie: Heel mijn leven heeft de regen mij getroost. Die zachte grijze ruising stilde gekwelde zenuwen, een overwerkte geest. In 1917 merkte ik voor het eerst dat de regen agressief geworden was. En in mijn geest riep ze alleen nog spookbeelden op van slijk en oorlogstuigen. Virginia: In september 1918 ging ik paddestoelen plukken. Liggend in het gras zag ik een rode haas de heuvel oprennen. “Dit is leven op Aarde,” dacht ik.
Virginie: Na de oorlog schreef ik niet veel meer. Ik stierf in 1923. Velen vonden misschien dat ik mezelf overleefd had. Ik was een vrouw uit een andere tijd. Virginia: Ik was gelukkig in 1923. Ik werkte aan een boek. Ik denk zelfs dat ik het nu met plezier zou herlezen. Een vrouw in Frankrijk trof me – hoe ze daar zat, een jurk van groengrijze zijde verstellend in de zon, haar haar glanzend, een draad doorbijtend met witte tanden, roodgelakte nagels. Als het lot: verstellend, knippend, onaantastbaar. En zulke beelden blijven zweven in de geest, zoveel dingen klitten errond.
Mijn hele leven probeerde ik de taal vrijer te maken, elastischer – een glinsterend net om alles in op te vangen. Maar schrijven is uitputtend. Je voelt te veel. Je wordt andere personen. Toen de oorlog begon, kon ik het aan; mijn man en ik hadden onze voorzorgen genomen, om bij een inval een eind aan ons leven te maken. Toen we hem weerstonden, voelde ik de horror beginnen. Maart 1941. En ik ging naar de rivier – ik raapte stenen.
Virginie Loveling, In oorlogsnood. Dagboek 1914-1918, Gent, 1999.
Virginia Woolf, The Diary. 1915-1941, 5 dln, (Penguin Books), Londen, 1979-1985.
A.R. Mengs, Portret van Julia Carlotta Mengs, Rijksmuseum Amsterdam
Ik blader door de memoires van Casanova. Goddank duidde ik vele jaren geleden in potlood de passage aan waarnaar ik nu zoek. Ik lees over Anton Raphael Mengs in Rome, over het nabijgelegen stadje Frascati, en betreed er met de dubieuze verteller een bizarre wereld van amateurkunst en hypocriete gelegenheidsverzen. Plotseling wil ik een verhaal schrijven over die tijd. Maar ik ben zoals steeds de slaaf van ander werk. In afwachting troost ik me met deze afbeelding, een portret dat Mengs schilderde van zijn zusje Julia Carlotta. Dit soort gezichten zag men toen, dit soort charme. Het brengt die vervlogen wereld tot leven.
Derde verjaardag van deze blog, op een frisse, zachte januaridag. De geur van de bloeiende hamamelis waait me tegemoet, hazelaarkatjes wiegen, in de verte hoor ik het geklop van een specht. En ook hij laat zich volop horen, “die droevige kleine wintervogel die, zoals ik, zingt in de kale struiken” (Chateaubriand weer).
Lise Stevin worstelt met de rouw om haar moeder, met de noodzaak om het ouderlijk huis op te ruimen en met een uitzichtloos beroepsleven. Ze staat er alleen voor. Op een zondag in juni ontdekt ze in een lade van een commode een bundel oude familiepaperassen. Wanneer ze de documenten ontcijfert, dringen zich de geschiedenissen op die het leven van haar ouders bepaalden.
In Penwortel onderzoekt Leen Huet de betekenis van familieverhalen, van verbondenheid met een landschap en van nationale gevoelens in een zo weinig nationalistisch land als België. Is er nog toekomst voor deze bijzondere politieke constructie? Wat met de burgers die België graag als een oude, comfortabele jas beschouwen? En hoe ziet Lise’s toekomst eruit? Het leidt tot een intrigerend verhaal waarover een sluier van melancholie hangt.
Penwortel, deel 14 van de onvolprezen Belgica-reeks van Uitgeverij Voetnoot, werd door Dirk Leyman van een nawoord voorzien.
Leen Huet 