De Japanse anime-kunstenaar Katsuhiro Otomo voltooide onlangs een binnenzicht van Pieter Bruegels kleine Toren van Babel (Rotterdam, Museum Boymans van Beuningen). Heerlijk om te zien, en vol vernuftige details, vaak verwijzingen naar andere schilderijen van Bruegel, zoals de Val der Opstandige engelen (Brussel, KMSK). U kunt enkele detailopnames bekijken via deze schakel.
Ik gaf een lezing over Bruegel in Peer, werd ontvangen in een mooie zaal en bewonderde de Ghoststoeltjes van Starck waarin het publiek mocht plaatsnemen.
Peerse historici willen erg graag bewijzen dat Bruegel in Peer geboren is. Ik stelde vast dat per se iets willen bewijzen een goede methode is in de wiskunde, maar niet in de geschiedschrijving. Dan word je immers een advocaat die alle achterpoortjes gebruikt om zijn klant vrij te krijgen, in plaats van een onderzoeksrechter die getuigen hoort à charge en à décharge. En er is ook nog het Scheermes van Ockham: de eenvoudigste verklaringen zijn dikwijls de beste.
Toen ik naar buiten ging, zag ik charmante affiches met dames in Saint-Laurents Mondriaanjurken. Een frisse en fleurige campagne voor het cultureel centrum, die me er op gelukkige wijze aan herinnerde dat ik ook nog een dergelijke jurk in de kast heb hangen.
Ik lees Jeroen Olyslaegers knappe roman Wil. Over een jonge politieman tijdens de tweede wereldoorlog in Antwerpen. Over de Antwerpse politie die door de Nazi’s wordt opgevorderd om te helpen bij razzia’s in joodse wijken. En het raakt me, te lezen hoe agent Wilfried Wils Bruegels schilderij Dulle Griet beschouwt als een symbool van zijn stad tijdens de oorlog. “De terreur hangt daar open en bloot, het roven aan de mond van de hel. Het is niet omdat een mens er weinig moeite voor moet doen dat een onthulling geen onthulling blijkt. Die Dulle Griet raast en daast door een zot landschap vol oorlog en herinnering in felrood, bruin en zwart. Haar ogen staan wijd opengesperd zodat ze alles en niets ziet. Heeft zij deze verschrikking veroorzaakt of maakt ze louter deel uit van deze smeerlapperij en speelt ze het spel mee? Op een schone zaterdag moet ge toch eens naar dat museum gaan om het allemaal in u op te nemen.”
Het is niet de enige keer dat Bruegel Wilfried Wils tot inzichten brengt. Hij kijkt naar de beelden van Rechtvaardigheid en Voorzichtigheid in de gevel van het stadhuis en bedenkt: “De schilder Bruegel was in deze stad aan het werk toen dat stadhuis werd gebouwd. Op zijn prent die de Voorzichtigheid verbeeldt wordt er geoogst en gepekeld, en staat Vrouwe Prudentia op de spijlen van een ladder die op de grond ligt terwijl haar rechterarm een lijkkist omvat. Onder aan de prent staat er in het Latijn te lezen: ‘Wilt gij voorzichtig zijn, houdt dan de toekomst voor ogen en houdt alles wat gebeuren kan in gedachten.’ Snapt ge waar ik naartoe wil? Snapt ge hoezeer deze stad met haar burgemeester de deugd van de voorzichtigheid heeft beleden en overigens via andere burgemeesters zal blijven belijden tot op vandaag?”
Veel liefde voor Bruegel in Brussel, maandagavond, in de spiegelzaal van de Markten.
Ooit joeg ik een grafologe de daver op het lijf met mijn handtekening. Hopelijk overkomt u niet hetzelfde. Liefhebbers van Bruegel kunnen zijn biografie laten signeren aan de stand van Uitgeverij Polis, vrijdag 4 november van twee tot vier en zaterdag 5 november van drie tot vijf.
Een plezierige herinnering: Bruegel signeren onder de altijd sprankelende blik van Clara-Serena Rubens. Voor de lezers van Openbaar Kunstbezit in Vlaanderen. Groene hoed afgezet, mouwen opgestroopt, Bic in de aanslag, kopje koffie erbij. In het verrassend mooie Augustijnenklooster van Gent.
Verjaren. Een tweede druk van Bruegel ontvangen. Een kortverhaal over Bruegel publiceren in Dietsche Warande & Belfort. Bruegel (en zijn biografe) zien in een tekening van Wegé, op de cover van De NieuwBrug, het maandblad van Rijkevorsel. Een amusante en mooie ontmoeting op mijn tafel!
Maandag namen we het programma op in het Museum Mayer Van den Bergh, onder Dulle Griet en Bruegels spreekwoorden op borden. Vanavond wordt de tweede aflevering uitgezonden. Een diepgravend gesprek over Bruegel, met Chantal Pattyn, Manfred Sellink en steller dezes.
Archiefonderzoeker Jean Bastiaensen had me gelukkig al gewaarschuwd dat het Bruegelhuis in de Brusselse Hoogstraat niet op basis van documenten met Bruegel in verband kan worden gebracht. Historicus Adolf Monballieu wees hier in 1974 overigens ook al op. Het huis in de Hoogstraat behoorde toe aan Bruegels achterkleinzoon David Teniers III. De stad Brussel wilde in dit huis tegen 2019, de 450ste verjaardag van Bruegels overlijden, een Bruegelmuseum inrichten. Zal dit nu doorgaan?
Op zich zie ik geen beletsel. Jean Bastiaensen heeft een document gevonden waarin 14 jaar na Bruegels overlijden diens huis in Brussel wordt aangeduid, niet zo ver van het eerste Manneken Pis. Dit huis bestaat echter allang niet meer. Het huis in de Hoogstraat, eigendom van Bruegels achterkleinzoon, is in Brussel dus nog steeds een belangrijk spoor van de Bruegeldynastie. David Teniers III liet in 1676 Bruegels grafmonument in de Kapellekerk restaureren en zijn naam mede aanbrengen op de gedenkplaat. Toen weer een eeuw later het Rubensschilderij van het monument verkocht werd, protesteerden de omwonenden: de herinnering aan “twee overtreffende schilders van dese stadt” werd erdoor geschaad. Met die twee overtreffende schilders van Brussel bedoelden ze Pieter Bruegel en David Teniers. Het huis in de Hoogstraat zou dus een Bruegel-Teniersmuseum kunnen worden, en een mooi inzicht bieden in de manier waarop kunstenaarsdynastieën in de Lage Landen fungeerden. In dat opzicht zou het zelfs uniek zijn.
En gelukkig voor ons wonen kunstenaars vooral in hun werken. Ga er nog eens rustig naar kijken, naar De val der opstandige engelen en het Winterlandschap met vogelknip in het Koninklijk Museum, op een boogscheut van de Kapellekerk.
L. Huet, Pieter Bruegel. De biografie, Antwerpen, 2016, p. 239; 354; noten p. 388 & 398.
J. Bastiaensen, artikel in OKV, verschijnt in juni 2016.
Een kiekje van de eerste etalage in Leuven waar ik het boek uitgestald zag. Wannes Van de Velde komt overigens in beide biografieën voor. En wie net een boek uit heeft, voelt meer Amor Mundi, liefde voor de wereld, en relativeert bijgevolg de Griekse crisis.
Bruegel is intussen ook op de Nederlandse radio te beluisteren: in Met het oog op morgen en OVT.
Leen Huet 