In tijden van nood zoekt de kunsthistoricus opnieuw naar de handboeken van Nikolaus Pevsner. En die stellen niet teleur.

“Gedurfder nog dan de opstand is de plattegrond van de Notre Dame. In Sens en Noyon kan men al een begin van centralisatie opmerken: in Sens doordat het koor tussen dwarsbeuk en omgang iets langer gemaakt is, in Noyon doordat de dwarsbeuken aan noord- en zuidzijde met een halve cirkel worden afgesloten. De meester van de Notre Dame heeft zijn dwarsbeuk ongeveer in het midden tussen de beide westelijke torens en de oostelijke absis geplaatst. Voor het schip en het koor koos hij een ambitieus plan met dubbele zijschepen, een schema dat al in de oude Sint-Pieter en in Cluny III gebruikt werd. Het dwarsschip van de Notre Dame steekt maar weinig buiten de zijschepen uit. Oorspronkelijk waren tegen de omgang geen kapellen aangebouwd. De huidige evenals die tussen de contreforten van schip en koor zijn een latere toevoeging. In vergelijking met de romaanse kerken en zelfs met de kathedraal van Noyon is hier een geconcentreerder en minder gedifferentieerde ruimtelijke structuur bereikt. Het gebouw is niet meer in een groot aantal afzonderlijke ruimten verdeeld die men bij wijze van spreken in gedachten moet optellen om een indruk van het geheel te krijgen, maar geconcentreerd in drie afdelingen: het westen, midden en oosten. Het geheel is te vergelijken met een weegschaal – het dwarsschip is de wijzer, de voorgevel en de dubbele omgang van het koor zijn de schalen. Het ritme van de ruimte wordt bepaald door de gelijkmatige volgorde van de arcades met hun spitsbogen en de rij gedrongen ronde pijlers. Zij dwingen de aandacht van de toeschouwer even onvermijdelijk in de richting van het altaar als de zuilenrijen van de vroegchristelijke basilica.”

N. Pevsner, Europese architectuur. Middeleeuwen en renaissance, vertaald uit het Engels door J. Roozen, Ad Donker, Rotterdam, vierde druk, 1984, p. 102-103.