Hoorde ik dat nu goed, 55 miljoen slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog?

Een van hen was Martial Van Schelle, vermoord in in het kamp van Breendonk.

Maar ook in mijn moeders familie vielen er slachtoffers. Een bom doodde haar oom, tante, neefjes en nichtjes in hun huis. Alleen de baby van het gezin Aerts overleefde als bij wonder.

Zij vertelde daar soms wel over, maar nooit veel. En evengoed vermeldde ze de koster van het dorp, die in de problemen was gekomen omdat hij op 21 juli in de kerk de Brabançonne op het orgel had gespeeld. En de jonge verzetslui, die ‘waren achtergebleven’ (niet teruggekomen uit de kampen in het oosten).

Donderdagavond ben ik uitgenodigd om in de bibliotheek van Herentals een causerie te houden over mijn boek Mijn België, een toegangspoort naar ons België, vroeger, nu en weldra. Is ons land veranderd sinds het boek verschenen is? Zou ik vandaag een ander boek schrijven?

Wees hartelijk welkom!

8 mei, Bibliotheek Herentals, 20 u.

De Franse schrijver Emmanuel Bove (1898-1945) is een ontdekking voor me. Hoe kun je zo betoverend schrijven over armoede en eenzaamheid? Boves personages zijn ex-soldaten die de Eerste Wereldoorlog hebben overleefd. Ze leven in treurige huurkamers van kleine uitkeringen, wandelen door Parijs, proberen op onbeholpen wijze vriendschappen aan te knopen. Vooruitzichten schijnen ze niet te hebben, zodat je als lezer vermoedt dat ze zullen eindigen als clochards. Victor Bâton, de hoofdpersoon van Mijn vrienden, kruidt zijn lege dagen met nauwkeurige en poëtische waarnemingen. ‘Ik hou van vrouwen op pantoffels; hun benen lijken minder ongenaakbaar.’ In een restaurant ‘weerkaatsten spiegels zich in elkaar tot ze daarvoor te klein waren’. ‘Er vielen druppels op de grond, maar nooit raakte de ene druppel de andere.’ Een andere protagonist, Armand, heeft het voorlopig beter getroffen. Hij woont samen met de oudere weduwe Jeanne (wier echtgenoot niet van de slagvelden is teruggekeerd) en leidt een comfortabel leven in haar appartement. Zowel Victor als Armand zijn erg terughoudend over hun eigen lotgevallen. Maar ergens laat Victor zich ontvallen dat hij ‘in Saint-Mihiel was’ – een belangrijke veldslag in september 1918. En Armand denkt, wanneer het tot een breuk komt tussen hem en Jeanne, aan zichzelf terug ‘als kleine jongen die, enkele jaren voor 1900 geboren en opgegroeid met wereldtentoonstellingen en nationale festiviteiten, verdrietig werd bij de gedachte dat hij de vieringen van het jaar 2000 niet meer zou meemaken’.

Die terloopse herinneringen maken van beide dompelaars leeftijdsgenoten van Martial Van Schelle, ook een jonge veteraan van The Great War. In tegenstelling tot Victor en Armand had hij nog mooie jaren voor de boeg – enkele decennia. Maar ik had de kennismaking met deze twee scheppingen van Bove niet willen missen. Uitgeverij Tzara publiceerde een vertaling door mijn studiegenoot Wim Ver Elst, wiens weelderige collectie Franse literatuur ik lang geleden in Leuven bewonderde en benijdde.

Mijn favoriete boekomslag van dit ogenblik. Een titel om àltijd in gedachten te houden, niet alleen tijdens opzoekingen over de Eerste Wereldoorlog.

De kinderen van het zesde leerjaar kwamen langs, op hun fietstocht ter herdenking van de Tweede Wereldoorlog. Eerst bezochten ze het monument voor de Britse kolonel Harper in Merksplas-Kolonie, daarna stopten ze hier. Ik vertelde over Martial Van Schelle, in huis geboren, sportheld, sponsor van de Wortelse voetbalclub, verzetsman; en over de landmijnen, door het Duitse leger ingegraven in Wortel-Kolonie in 1944. Een oudoom van me trapte op zo’n mijn. Hij overleefde het. Ze stelden dapper vragen en hun belangstelling droeg bij aan de charme van de lentedag.

“Wat zit er in het gebied tussen wat wij kennen en wat we zien? Die vraag stelde de kunstenares zich terwijl ze de wolken en de wind boven de polders en de dijken waarnam. De wolk is een symbool van het ongrijpbaar goddelijke in het Oude Testament en ‘wind’ betekent daar ook adem en geest. In deze reeks schilderijen zijn de wolken oncontroleerbaar, vrij en transcendent. Ze aanschouwen de wereld onder zich met een vastberaden, soms aandoenlijk oog. Regen druipt in een tranendal. Gestapelde rechthoeken aan de onderrand verbeelden een menselijke poging tot greep en begrip, een futiele praktijk van beheersing: de bouw van een tempel? Een groene weg verdwijnt in een punt aan de horizon, zwarte hemellichamen volbrengen hun baan, dauw rijst op in melkachtige kristallen zuilen. Tussen wolken en aarde vormt zich een verticale band. Het wonder van de Jakobsladder is ook in alledaagse omgevingen te vinden.”

Zo schreef ik na het zien van de abstracte landschappen van Yasmine Willems in haar atelier. Hun vurig blauw zindert deze maand in de Shoobil Gallery in Antwerpen. En tijdens treinritten denk ik nu soms dat ik door Jean-Brusselmanslandschappen rijd onder Yasmine-Willemswolken.

Een schilderijencatalogus die je helemaal kunt uitvouwen, tot op de ware grootte van de pijlvormige schilderijen? Ik vind het een mooi idee. En zelfs de lange tafels van het tabularium zijn dan niet lang genoeg.

Paul de Vylder, Wilfried Huet. Schilderijen/Paintings 1978-1981, Antwerpen, 1981.

De keuken ruikt naar pannenkoeken, want het is Vastenavond.

Hier zou ik een afbeelding van een detail uit Bruegels Strijd tussen Carnaval en Vasten kunnen inlassen, met een uitlegje erbij, maar u hebt ogen en verstand, dus u kunt Bruegels biografie ook gewoon zelf lezen. Net zoals ik nu, ruimschoots laat maar vol verrukking, Le temps des cathédrales van Georges Duby aan het lezen ben.

Tijdens het snoeien van dode takken en het woest weghakken van braamscheuten vond ik onverwacht een schat: deze veertjes van een Vlaamse gaai. Ongetwijfeld een teken dat er een gevecht had plaatsgevonden, waarbij de Vlaamse gaai wellicht het onderspit had gedolven – tegen de kauwen? tegen de buizerd? tegen de kleine, middelgrote of grote spechten?

‘Het zijn rotzakken,’ zo hoor ik mijn vader deze genadeloze vogelsoort nog beschrijven. Maar met hun blauwe veertjes ben ik blij.

“Een jaar voor zijn dood kocht mijn vader van een bevriende brocanteur een oude pitchpine ladekast uit een school. In elke lade lagen historische prenten op groot formaat. Alle afbeeldingen waren ontworpen door de kunstenaar Edmond Van Offel. De vadsige koningen, Karel de Grote, de intrede van Godfried van Bouillon in Jeruzalem, de Guldensporenslag, de zelfopoffering van de zeshonderd Franchimontezen! Plotseling stond er een canon in de garage.”

En nu gebruik ik de prenten als illustratie bij causerieën over Dansen met Clio. Zoals weldra in Gent. Het ridderleven in het Gravensteen zal van pas komen.

De abdij van Vlierbeek viert haar negenhonderdste verjaardag. Bij die gelegenheid is een mooi boek gepubliceerd over de geschiedenis van de site. Mooi papier, mooi lettertype, goede illustraties, fraaie lay-out, goede hoofdstukken en inzichten. Blij toe dat ik als deel van een duo eindredacteurs een steentje kon bijdragen. Er staan heel wat feestelijkheden op het programma, dus houd de website van de abdij in het oog. Op naar De Rozenkrans!