“Zoals alle mensen met een in traditie gegronde opvoeding, was Katharine in staat om elk moreel probleem binnen ongeveer tien minuten te herleiden tot zijn traditionele vorm en het op te lossen met de traditionele antwoorden. Het boek der wijsheid lag open, misschien niet op haar moeders knie, maar op de knieën van vele ooms en tantes. Ze moest hen alleen maar raadplegen, en ze zouden meteen de juiste bladzijde opslaan en een antwoord voorlezen dat precies paste bij iemand in haar positie. […] Ze was bereid te geloven dat sommige mensen zo gelukkig zijn hun levens te verwerpen, aanvaarden, in te tomen of op te offeren naargelang de eisen van de traditie; ze kon hen daar zelfs om benijden; maar in haar geval veranderden de vragen in spoken zodra ze ernstig probeerde om een antwoord te vinden, hetgeen bewees dat het traditionele antwoord voor haar als individu geen enkel nut had. En toch had het zoveel mensen geholpen, overwoog ze, met een blik op de rijen huizen links en rechts, waar families leefden wier inkomens ergens tussen de duizend en de vijftienhonderd per jaar moesten liggen, en die er drie bediendes op nahielden en hun ramen omlijstten met gordijnen die altijd dik en doorgaans vuil waren en die, dacht ze, vermits je alleen maar een spiegel zag glanzen boven een dressoir met een schaal appels, de kamer erg donker hielden. Maar ze wenddde het hoofd af en stelde vast dat dit geen methode was om de zaak door te denken.

De enige waarheid die ze kon ontdekken was de waarheid van wat ze zelf voelde – een zwakke straal, vergeleken bij de brede lichtbundel die scheen uit de ogen van al degenen die akkoord gingen om samen te zien; maar nu ze de visionaire stemmen verworpen had, restte haar niets anders dan dit als gids te nemen door de duisternis die voor haar lag.”

Zo denkt een vrouw uit 1911 – de stilte voor de Europese storm –  in een roman uit 1919, Virginia Woolfs Night and Day. Voor veel lezers allicht een verrassing, aangezien er ideeën in worden verkend die meestal geassocieerd worden met de bevrijding van Mei ’68. En nu de dwang van traditie, vooral rancuneuze traditie,  weer helemaal in is, kan de twijfelende Katharine Hilbery mogelijk opnieuw inspireren.

Een vrouw uit 1911 mag dan al verbazend modern lijken, we verliezen beter niet uit het oog dat dit jaar volkomen anders was dan ons eigen 2011. Om zoiets aan te tonen heeft een romanschrijver geen bladzijden vol argumenten nodig, een enkele zin volstaat.

“De nis aan de trap, waarin de telefoon stond, was om redenen van discretie afgeschermd met een gordijn van paars fluweel.”

V. Woolf, Night and Day, Londen, 1919.