‘Judas had de beste rol,’ zei A.S. Byatt onlangs in een interview, en daar zit wat in. Borges schreef een verhaal waarin Judas wel een heel bijzondere interpretatie meekrijgt. Maar dan heb je nog Petrus die zijn zwaard trekt, en de haan die driemaal kraait, en Petrus die “bitter weent”. Ook heel navrant. En enkele dagen na dat alles volgt dan mijn absoluut favoriete bijbelscène, die tussen Maria Magdalena en de hovenier.
Nu het Laatste Avondmaal in Milaan een kapotgerestaureerde ruïne is, loont het om de waardevolle kopie in de abdij van Tongerlo als illustratie te gebruiken. Rubens kwam het doek, mogelijk geschilderd door Leonardo’s assistent Solario, ter plaatse bekijken.
Waar haal je een Judas? Leo Perutz toonde in zijn roman van 1959 de kwikzilveren meester aan het werk. De hertog van Milaan vraagt Leonardo waarom hij niet voortschildert aan zijn fresco.
‘Omdat ik het allerbelangrijkste nog niet heb en nog niet zie, namelijk de kop van Judas,’ antwoordde meester Leonardo. ‘Begrijpt u mij goed, heren: ik zoek niet een willekeurige spitsboef of een ander soort misdadiger, nee, de allerslechtste man in heel Milaan wil ik vinden, naar hem ben ik op zoek, zodat ik die Judas zijn gelaatstrekken kan geven. Waar ik maar ben, speur ik naar hem, dag en nacht, op straat, in kroegen, op markten en ook aan uw hof, weledele heer, en pas als ik hem heb, kan ik het werk voortzetten – tenzij ik de Judas met zijn rug naar de kijker toe laat staan, maar dat zou me te schande maken. Geef mij mijn Judas, weledele heer, en u zult zien met hoeveel ijver ik me op het werk stort.’
Wie zoekt, die vindt.
L. Perutz, De Judas van Leonardo, vertaald door N. Van Maaren, Amsterdam, 1993, p. 17.
Leen Huet 
Perutz heeft nog van die pareltjes geschreven, o.a. De meester van de jongste dag en de Marques de Bolibar. Ik herinner me Leonardo’s wandelingen door de straten, op zoek naar de geschikte Judas. Wat ik me niet meer herinner, is het type dat Leonardo uiteindelijk heeft gevonden. Nu ik de kopie van Leonardo’s meesterwerk nog eens bekijk, valt mij vooral de haakneus op. Toeval ? Of moeten we dat aan antisemitisme toeschrijven ? Is daar ooit onderzoek naar gedaan ?
groet
Luc
Een interessante vraag, die ik niet meteen kan beantwoorden. Het Laatste Avondmaal was natuurlijk wel een joods onderonsje, dus ik weet niet of het zin had om één enkele aanwezige antisemitisch geïnspireerde trekken te geven. In de roman wordt de Judas een Duitse koopman, Joachim Behaim. Een bona fide christen, als ik me niet vergis. Leonardo kiest hem om interessante psychologische motieven.
Zal ik dan maar Kopland citeren:
‘Wie wat vindt heeft slecht gezocht’.
Een mooi citaat! Misschien moest ik schrijven: hij zoekt systematisch, en loopt zijn Judas dan straal voorbij, maar komt er toch nog achter. De vereisten van de roman, nietwaar?
Inderdaad, ik zie geen reden om Judas in dat joodse onderonsje antisemitische kenmerken te geven. Trouwens, de vraag is of men aan het einde van de 15de en het begin van de 16de eeuw dezelfde anitsemitische kenmerken aan de Jood gaf als Julius Streicher en zijn bruine gespuis.
groet
Luc
Ik googlede net wat afbeeldingen van Laatste Avondmalen en stuitte meteen op een rosse Judas, een Kelt dus 🙂
Had de haarkleur ros ni vroeger tijden niet een heleboel connotaties, niet allemaal positief ?
Welwel, en nu in het pluche van de filosofie…
Ik ben benieuwd.
Babel organiseert een filosofisch salon, waarin enkele enthousiaste lezers praten over de filosofen die hen op dit moment nauw aan het hart liggen. Helpt hun wereldbeeld ons door onze dagelijkse beproevingen? Onze gasten zijn o.a. filosofiedocent Ludo Abicht, museumdirecteur Philip Van den Bossche, acteur Stefaan Van Brabandt, kunsthistorica Leen Huet …
Much ado about Aristotle.
Johan: het is een van mijn favoriete haarkleuren, maar inderdaad, het volksgeloof stond er nooit helemaal positief tegenover. Het is een antropologische studie waard. Die recente animatiefilm over dat roodharig prinsesje met onstuimig krullende lokken had ik wel willen zien.
Goede avond Leen,
ik herinner me in de jaaren 80 aan een schitternde schilderij van het laatste avondmaal in het museum voor schone kunsten in Antwerpen. Voor mijn post van gisteren heb gegoogeld. Het moet Jacob Jordaens geweest zijn. Van Rubens is geen schilderij “het laatste avondmaal” in Antwerpen ? Ik wens je nog prettige pasdagen.
Groeten uit een koud Niederkassel
Dieter
Ook hier is het koud, Dieter, de krokussen en sneeuwklokjes staan er huiverend bij. En nu je het zegt, ik ken geen Laatste Avondmaal van Pieter Paul Rubens – het is een thema dat ik niet met hem verbind. Hij bewonderde wel Da Vinci’s Avondmaal, in Milaan en ook de kopie in Tongerlo. Ik zal het eens nakijken in het ‘Corpus Rubenianum Ludwig Burchard’. Als je Stanley Spencer Last Supper googlet, kom je ook bij iets zeer bijzonders uit.
Een mooie Pasen,
Leen